Afganistan için Rus ve İngiliz imparatorlukları 19. yüzyılda, Amerika Birleşik Devletleri ve Sovyetler Birliği de 20. yüzyılda savaştı.

Reuters’ta yayınlanan bir analize göre, Taliban’ın oldukça stratejik Afganistan’da yönetimi ele geçirmesinin ardından Pakistan ve Çin’in bu bölgedeki kontrolü artacak.
Pakistan’ın Taliban ile derin bağları var ve Kabil’de ABD destekli hükumete karşı savaşan İslamcı grubu desteklemekle suçlanıyor. İslamabad tarafından reddedilen bu suçlamaların doğruluğunu artık neredeyse tartışan yok.

Taliban geçen hafta Kabil’i ele geçirdiğinde, Pakistan Başbakanı İmran Han, Afganların “kölelik zincirlerini” kırdığını söylemişti.

Pakistanlı yetkililer hükumet kurma sürecinin içinde

Taliban hükumet modeline karar vermek için görüşmelerde bulunurken, basında çıkan haberlere göre bazı Pakistanlı yetkililer sürecin içinde yer alıyor.
İslamabad’daki Dışişleri Bakanlığı sözcüsü, Pakistan’ın Afganistan’da bölgede barış ve istikrarı sağlayan kapsayıcı bir siyasi çözüm istediğini, ancak “ana rolün Afganlara ait olduğunu” da sözlerine ekledi.
Afganistan’da daha önce hiçbir katılımı olmayan ancak Pakistan ile güçlü bir ittifakı olan Çin, elektrikli araçlar için önemli bir bileşen olan büyük lityum rezervleri de dahil olmak üzere ülkenin maden zenginliğinin cazibesine kapılan Taliban’a bir zeytin dalı uzattı.
Çin ayrıca Karakurum dağlarından Pakistan’a giden dar kara yolunu daha güvenli hale getirmenin yolunu arıyor.

Bunun yanı sıra askeri gerginlik yaşanan Hindistan var. Yaklaşık iki yıldır Çin ve Hindistan arasında tartışmalı sınır hattı boyunca iki ülke çekişme içinde. Hindistan, Pakistan’ın en eski ve köklü düşmanı olması nedeniyle Kabil’deki devrik rejimin önemli bir destekçisiydi ve hem Pakistan hem de Çin, Taliban tarafından yönetilen bir Afganistan’da kilit oyuncular haline geldikçe, Yeni Delhi’nin bölgedeki endişesi artıyor.
Ancak Çin, Taliban’a ulaşmadaki asıl amacının batı Sincan bölgesini Afganistan’da sığınak arayabilecek Pekin karşıtı Doğu Türkistan İslami Hareketi (ETIM) militanlarından korumak olduğunu söylüyor.
Şiuan Üniversitesi’nde Güney Asya çalışmaları profesörü Zhang Li, “Pakistan, Hindistan’a karşı Afganistan’dan yararlanmayı düşünüyor olsa da, Çin için durum böyle değil” diyor ve ekliyor:
“Çin’in şu anda birincil endişesi, Taliban’ın kapsayıcı ve ılımlı bir rejim inşa etmesi ve böylece terörün Sincan’a ve bölgeye sıçramaması. Bunun ötesinde başka ne hesap varsa daha sonra geliştirilecektir.”

ETİM sadece bir mazeret mi?

ABD hükumeti ise ‘ETIM’in artık resmi bir örgüt olarak bile var olmadığını ve bunun Çin’in Sincan bölgesindeki Uygurlar da dahil olmak üzere çeşitli Müslüman etnik grupları baskı altına almak için kullandığı bir mazeret olduğunu söylüyor. Çin elbette tüm suçlamalarını reddediyor.
Yeni Delhi’deki Politika Araştırmaları Merkezi’nde stratejik çalışmalar profesörü olan Brahma Chellaney, “Oportünist bir Çin, maden açısından zengin Afganistan’a stratejik yaklaşacaktır.” diyerek Çin’in Taliban’ın Afganistan’ı yönetmek için ihtiyaç duyduğu iki şeyi sağlama ihtimalinin çok önemli havuçlar olduğunu söylüyor: Diplomatik tanınma ve altyapı ile ekonomik yardımlar.

New York’taki Ithaca Koleji’nde ders veren siyasi yorumcu Raza Ahmad Rumi, Afganistan el değiştirip Taliban’a geçtiğinde Pakistan’da sosyal medya ve TV ekranlarında tanık olunan sevincin büyük ölçüde Cumhurbaşkanı Eşref Gani’nin Hindistan ile yakın bağlantıları olması olduğunu belirtiyor. “Bu nedenle Pakistan halkı Afganistan’ın Hindistan etkisinden çıkartılarak Pakistan etkisine girmesini memnuniyetle karşılıyor” diyor.
Pakistan çeşitli siyasi manevralar için Afganistan’ı kullanabilir
Hindistan açısından Pakistan kontrolündeki bir Afganistan büyük bir risk oluşturuyor. Pakistan’ın Taliban’ı kullanarak siyasi manevralar yapması mümkün. Bu tür şeyler daha önce yaşanmıştı.
Örneğin 1999’da Indian Airlines uçağı kaçırılmış ve sonunda Afganistan’ın güneyindeki Kandahar’a indirilmişti. Yeni Delhi, yolcuların geri dönüşü karşılığında hapishanelerindeki üç üst düzey Pakistanlı militanı serbest bırakmak zorunda kalmış ve Taliban, hava korsanlarının ve serbest bırakılan mahkumların Pakistan’a gitmesine izin vermişti.
Hindistan’ın eski Kabil büyükelçisi Jayant Prasad, “Bugün pozisyonumuz gerçeğe uyum sağlamak. Afganistan’da uzun vadeli düşünmeliyiz. Bitişik bir sınırımız yok ama orada çıkarlarımız var” dedi.
Kabil’de geçen hafta şehre baskın yaptıktan sonra silahlı Taliban adamları tarafından basılan parlamento binası da dahil olmak üzere, Hindistan’ın Afganistan’ın küçük ve büyük 34 vilayetinin her birinde, kalkınma projeleri vardı.
Hindistan için oyun bitmiş sayılmaz
Güney Asya üzerine üç kitabın yazarı ve eski bir Reuters gazetecisi olan Myra MacDonald, Taliban’ın yönetimi ele geçirmesinin Hindistan için bir aksilik olduğunu, ancak tüm bu gelişmelerin Yeni Delhi için oyunun bittiği anlamına gelmediğini söyledi ve şöyle devam etti:
“Bu geçmişin tekrarı değil. 11 Eylül öncesi günlerde olduğu gibi Afganistan’da İslamcı terörün patlamasına izin verme konusunda herkes bu sefer çok daha dikkatli olacak. Hindistan bu kez Pakistan’dan ekonomik olarak çok çok daha güçlü.”
Taliban’ın üst düzey bir üyesi Reuters’e verdiği demeçte, yoksul Afganistan’ın İran, ABD ve Rusya da dahil olmak üzere bölgedeki ülkelerin yardımına ihtiyacı olduğunu söylemişti.

Grubun karar alma yetkisine erişimi olan Vahedullah Haşimi, “Onlardan bize yardım etmelerini, özellikle sağlık sektörü, iş sektörü ve madencilik sektörü olmak üzere halkımızı desteklemelerini bekliyoruz. Bizim işimiz onları bizi kabul etmeye ikna etmek” dedi.